14 Kasım Dünya Diyabet Günü, her sene tüm dünyada, diyabet farkındalığını artırmak amacıyla da önemli bir fırsat olmaktadır. Her yıl belirlenen değişik bir tema çerçevesinde etkinlikler düzenlenmektedir. 2021-23 Dünya Diyabet Günü teması Diyabet Bakımına Erişim’dir. 2023 yılındaki kampanyanın odağında “Riskinizi Bilin, Sorumluluğunuzu Bilin” sloganıyla tip 2 diyabet ve diyabete bağlı komplikasyonları geciktirmek veya önlemek yer alıyor.

Diyabet Nedir?

Diyabet, kandaki şeker düzeyini dengeleyen insülin hormonunun; eksikliği ve/veya yeterince salgılanmasına rağmen, vücutta kullanılamaması sonucu oluşan kronik metabolizma bozukluğudur.

a. Enerji Metabolizması ve Diyabet

Şeker vücudun temel enerji kaynağıdır. Şeker iki yolla elde edilir;

1. Karbonhidrat içeren besinlerle alınabilir (dış kaynaklı),

2. Karaciğerde depolanmış halde bulunur, gerektiğinde kana verilir (iç kaynaklı).

Besinlerle alınan şeker, mideye, oradan bağırsaklara geçer ve emilerek kana karışır. Pankreasta üretilen insülin hormonu ise dolaşımda bulunan şeker düzeyini düzenler ve kanda şeker yükseldiğinde pankreastan salınarak kan şekerini normal düzeylere indirir.

b. Karbonhidratlar Vücudumuzda Nasıl Kullanılır?

• Karbonhidratlı besinler sindirildikten sonra bağırsaklardan emilerek ŞEKER olarak kana geçer.

• Şeker, karaciğer ve kaslarda GLİKOJEN olarak depolanır.

• Beyin şekeri depolamaz fakat sürekli olarak kullanır.

c. Normal Kan Şekeri Değerleri Nedir ?

En az 8 (ideal olarak 10) saat aç kaldıktan sonra ölçülen şeker düzeyine, ‘açlık kan şekeri’ adı verilir. Normal değeri; 70-100 mg/dl’dir. Yemeğe başladıktan 2 saat sonra ölçülen kan Şekerine ‘tokluk kan şekeri’ adı verilir ve normal koşullarda 140 mg/dl’nin altında olması gerekir. Şekerin hücre içine girmesi için mutlaka insüline gereksinim vardır. İnsülin, şekerin hücre içine girmesinde hücrenin kapısını açan anahtar görevi yapar. Pankreas, yeterli insülin üretemediğinde veya insülin anahtar görevini yapamadığında (insülin direnci) şeker, hücre içine girip enerjiye dönüşemez. Dolayısıyla şeker kanda yükselmeye başlar. Normal sağlıklı kişilerde kanda şeker ve insülin düzeyleri, birbirine paralel şekilde ve dar sınırlar içinde değişir. Örneğin yemek yenildikten sonra yükselir, uyku ve dinlenme dönemlerinde düşer. Pankreasta insülin üretiminin azalması veya insülin üretimi yeterli olduğu halde, doku ve organlar seviyesinde yeterli etki gösterememesi durumunda ‘diyabet’ gelişir. Diyabet hastalığına tıp dilinde ‘Diabetes Mellitus’ denilmektedir ve halk dilinde ‘Şeker Hastalığı’ olarak bilinmektedir.

Diyabetin tipleri nelerdir?

• Tip 1 Diyabet
• Tip 2 Diyabet
• Tek Gen Hastalığına Bağlı Diyabet
• Gebelik Diyabeti
• Diğer Tipler

Genel olarak tip 1 ve tip 2 diyabet tanımlamaları kullanılır. Tip 1 diyabet, genellikle erken yaşlarda başlar, tanıdan itibaren mutlaka insülin kullanılmasını gerektirir. Tip 2 diyabet, genellikle daha ileri yaşlarda (35 yaş ve üzerinde) başlar. Ortaya çıkışında sağlıksız yaşam biçimi davranışları ve aile öyküsünün etkili olduğu, beslenme, fiziksel aktivite ve kan şekerini düzenleyici ilaçlar ile tedavi edilebilen bir hastalıktır.

Tip 2 diyabet risk faktörleri:

40 yaş üzerinde olup aşağıdaki risk faktörlerinden bir ya da birkaçı bulunan kişiler diyabet açısından risklidir.

• Ailede diyabet hikayesi
• Prediyabet (Gizli Şeker)
•  Hipertansiyon
• Kolesterol değerinin yüksek olması
•  Kardiyovasküler hastalık
• Fazla kilolu veya obez
• Gestasyonel diyabet hikayesi olan
•  4 kilonun üzerinde bebek doğurma öyküsü
• Hareketsiz yaşam
• Artan yaş

Tip 2 Diyabet Riskinizi öğrenin              https://www.turkdiab.org/diyabet-risk-testi.asp?lang=TR 

Diyabetin Belirtileri

• Sık idrara çıkma,
• Ağız kuruluğu,
• Çok su içme,
• Açlık hissi,
• Cilt yaralarının geç iyileşmesi,
• Kuru ve kaşıntılı bir cilt,
• Sık sık infeksiyon gelişmesi,
• Ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma görülür.

Riski Bilmek, Korunmayı Bilmektir

Tip 2 diyabet tüm diyabetlerin %90’ından fazlasını oluşturur. Durumun gelişme riskini azaltmak için atılabilecek birkaç adım vardır.

Tip 2 diyabet riskini azaltmak dengeli beslenmeyi ve düzenli fiziksel aktiviteyi içerir. Aşırı kilo ve obezite riski artırdığından sağlıklı kiloyu korumak çok önemlidir. Küçük bir kilo kaybı bile büyük bir fark yaratabilir. Özellikle bir veya daha fazla risk faktörüne sahip kişiler için düzenli taramalar ve kontroller, erken belirtileri tespit edebilir ve bireylerin tip 2 diyabetin başlamasını geciktirmek veya önlemek için gerekli değişiklikleri yapmasına yardımcı olabilir.

Nasıl Doğru Beslenebilirim?

• Öğün atlanmamalı, yemekler zamanında ve önerilen miktarlarda tüketilmelidir.
• Etli yemeklere ayrıca yağ eklenilmemelidir.
• Yemeklerde katı yağ yerine sıvı yağlar tercih edilmelidir.
• Yemekler pişirilirken kızartma ve kavurma yerine ızgara, haşlama veya fırında pişirme yöntemleri tercih edilmelidir.
• Vücut ağırlığı kontrol altında tutulmalıdır.
• Her öğünde mümkünse salata ve sebze yemeği yer almalıdır.
• Basit karbonhidratlardan uzak durulmalıdır.
• Diyetini posa içeriği artırılmalıdır.

     Örneğin;

Beyaz ekmek yerini kepekli, tam tahıllı veya çavdar ekmeği tüketiniz.

Pirinç yerine bulgur tüketiniz.

Meyve suyu yerine meyve tercih ediniz.

Taze sebze ve salata her öğünde bulundurunuz.

Kurubaklagil tüketmeye özen gösteriniz.

• Çay şekeri, şeker ve şekerlemeler, reçel, bal, çikolata, helva çeşitleri, hazır meyve suları, pasta ve tatlılar, meşrubatlar vb. yiyeceklerin içerisindeki şekerler hızlı bir şekilde kan şekerine (glikoza) çevrilerek kana geçerler ve kandaki şekerde ani yükselmeler meydana getirirler. Bu tür yiyeceklerden uzak durulmalıdır.
• Aşırı yağ ve tuz tüketiminden kaçınılmalıdır.
• Hiçbir yiyecek kan şekerinizi düşürmez. Bitkilerin ve baharatların kan şekerini düşüreceğini düşünerek danışmadan kullanmayınız.

Egzersiz Neden Önemlidir?

Egzersiz yani fiziksel aktivitenin artması yiyeceklerin parçalanması sonucu oluşan şekerin, kas dokuları tarafından kullanılmasını hızlandırarak kan şekerini düşürür. Özellikle, şişman diyabetlilerde egzersiz ile harcanan enerjinin artması vücut ağırlığını azalmasına yardımcı olur. Ayrıca egzersiz fiziksel zindelik sağlar.

Egzersiz ne zaman, Hangi sıklıkla yapılmalı?

Çoğu diyabetli en faydalı egzersizin sabah aç karnına yapılan egzersiz olduğuna inanır. Ancak aç karnına yapılan egzersiz kan şekerinin yükselmesine neden olabilir. Bu sebeple diyabetlilerin aç karnına egzersiz yapmaları doğru değildir. Egzersiz için en uygun zaman, yemek yenildikten sonraki 1-2 saattir. Böylelikle, yiyeceklerle kana geçen şeker vücut tarafından kolaylıkla kullanılır ve kan şekeri düzeylerinin kontrolü sağlanır. Yemeklerden 3 saat sonra veya öğünlerden önce yapılan egzersizin hipoglisemi oluşturma riski vardır. Egzersiz planlı olarak en az haftada 3- 4 kez yapılmalıdır. Ancak bu haftanın 3 günü üst üste egzersiz yapıp diğer günler egzersiz yapmamak anlamına gelmemelidir. En uygunu, egzersizin her gün, düzenli olarak yapılmasıdır. Eğer şişmansanız ve kilo vermeyi hedefliyorsanız planlı olarak mutlaka her gün yapınız.

Daha sağlıklı bir gelecek için kendinizi diyabetten koruyunuz.